Οι δεξιότητες του 21ου αιώνα (2ο μέρος)

Στο πρώτο μέρος του άρθρου μας συζητήσαμε για τις αναγκαίες δεξιότητες που οι σημερινοί μαθητές πρέπει να αναπτύξουν για να τις έχουν ως εφόδια στον αυριανό τομέα της εργασίας τους. Σήμερα θα ήθελα να δώσουμε έμφαση στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αναπτύξουμε την πρώτη μας δεξιότητα που ονομάζεται κριτική σκέψη.
Τι είναι όμως η κριτική σκέψη;
Η κριτική σκέψη είναι η σκόπιμη και συστηματική επεξεργασία των πληροφοριών που λαμβάνουμε έτσι ώστε να οδηγηθούμε σε σωστότερες αποφάσεις και γενικότερα στην καλύτερη κατανόηση των πραγμάτων.
Αν θέλετε τη γνώμη μου, η κριτική σκέψη είναι αυτή που απουσιάζει περισσότερο απ’ όλα σήμερα στη ζωή μας και γι’ αυτό ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας «άγεται και φέρεται» με πολλούς τρόπους που δεν είναι όμως του παρόντος να αναλυθούν.
Κριτική σκέψη και επίλυση προβλημάτων – Για να αναπτύξουμε την κριτική σκέψη των μαθητών μας και να τους βοηθήσουμε να επιλύουν τα προβλήματά τους σωστότερα μπορούμε να τους διδάξουμε τα εξής:
krish1α. Απλοποίηση του ερωτήματος – πολλές φορές ένα ερώτημα μοιάζει ευκολότερο απ’ ότι πραγματικά είναι αν το απλοποιήσετε. Αναρωτηθείτε τι ξέρετε ήδη και πως μπορούν τα δεδομένα να σας οδηγήσουν στην επίλυση του ζητούμενου.
β. Αξιολογήστε τα δεδομένα – Μάθετε να διαβάζετε πίσω από τις λέξεις. Μελετήστε τον τρόπο συλλογής των δεδομένων, τα στοιχεία, τους ανθρώπους που έκαναν τη μελέτη, το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε. Παρακολουθείτε μια έρευνα στην τηλεόραση που δείχνει 90/100 ανθρώπους να έχουν την ίδια γνώμη. Μήπως όμως οι υπόλοιποι που διαφωνούσαν «κόπηκαν» στο μοντάζ; Μήπως η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από κάποιους που είχαν συμφέρον να μας δείξουν μόνο τη μία πλευρά του φεγγαριού;
γ. Αμφισβητήστε τα δεδομένα – είναι αυτό που στα Αγγλικά λέμε: «Think out of the box”. Πολλές λύσεις και εφευρέσεις προέκυψαν όταν κάποιος αμφισβήτησε μια ιδέα που κανείς άλλος δεν είχε τολμήσει να το κάνει. Οι αδελφοί Wright έφτιαξαν μια μηχανή βαρύτερη από τον αέρα όταν οι περισσότεροι εφευρέτες της εποχής προσπαθούσαν με μηχανές που έμοιαζαν με αερόστατα.
δ. Προσπαθήστε να αντιστρέψετε τα πράγματα – Το ερώτημα με την κότα και το αυγό είναι ένα κλασσικό παράδειγμα αυτής της λογικής. Στην αρχή είναι εμφανές ότι η κότα έκανε το αυγό. Αλλά αν αυτό ισχύει, τότε η πρώτη κότα δεν έγινε και αυτή από αυγό; ή μήπως όχι; Το μυαλό αρχίζει να σκέφτεται και να μπαίνει σε άλλους δρόμους.
ε. Μάθετε να σκέφτεστε για τον εαυτό σας – Τα περισσότερα πράγματα που γνωρίζετε βασίζονται σε κάτι που κάποιος άλλος είπε και αποτελεί γενική παραδοχή. Σήμερα έχουμε φτάσει μέχρι και στο φαινόμενο της στείρας αντιγραφής (plagiarism ή copy-paste όπως το λένε οι νεότεροί μου μαθητές). Η εξέλιξη βασίζεται στην εξέλιξη μιας προ υπάρχουσας ιδέας αλλά μήπως κάπου εκεί βασιζόμαστε υπερβολικά πολύ στη δουλειά των άλλων και χάνουμε το δικό μας στόχο;
στ. Αντιληφθείτε πότε σκέφτεστε κριτικά και πότε χρησιμοποιείται αυτοματισμούς και γενικεύσεις– ο εγκέφαλος μας, αυτό το εκπληκτικό εργαλείο, πέφτει πολλές φορές θύμα της ίδιας της ταχύτητας των σκέψεων του και της απλούστευσης που χρησιμοποιεί για να μπορέσει να κατανοήσει το τι συμβαίνει γύρω του. Κατανοήστε ότι δεν είναι δυνατό να σκέφτεστε 100% κριτικά, μάθετε να αναγνωρίζετε πότε αυτό δε συμβαίνει, σταματήστε και ξεκινήστε πάλι από την αρχή.

Σε πρακτικό επίπεδο – ήρθε η ώρα να διδάξουμε στους μαθητές μας:
krish2α. Το σωστό τρόπο μελέτης. Να χρησιμοποιούν περισσότερα από ένα βιβλία ή/και πηγές για να προσεγγίζουν την αλήθεια. Το καλύτερο λοιπόν θα ήταν να τους διδάξουμε την αγάπη για τη μελέτη και για τη συνεχή βελτίωση.
β. Ενσυναίσθηση. Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα αναφερθεί στο ρόλο της ενσυναίσθησης. Το να τοποθετήσεις τον εαυτό σου στη θέση του άλλου και να έρθεις αντιμέτωπος με μια σειρά νέων προβλημάτων σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Σου μαθαίνει να αντιμετωπίζεις προβλήματα που πιθανόν να μην είχες φανταστεί ότι υπάρχουν και σου δίνει κίνητρο να δουλέψεις.
γ. Πώς να σκέφτονται τρία βήματα μπροστά. Οι μεγαλύτεροι οραματιστές ξέρουν ότι όταν σκέφτεσαι τις κινήσεις σου μπροστά από τον ανταγωνισμό σου, με όραμα και πλάνο, έχεις περισσότερες πιθανότητες να είσαι επιτυχημένος καθώς είναι λίγοι αυτοί που μπορούν να πράξουν το ίδιο.
δ. Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στον εαυτό τους.Η καθημερινή επίλυση ενός προβλήματος για εξάσκηση μπορεί να βοηθήσει σημαντικά την απόκτηση κριτικής σκέψης. Αν αυτό συνδυαστεί με καθημερινή αερόβια άσκηση και σωστή διατροφή μπορεί να μεταμορφώσει τον εγκέφαλό μας.
Συνοψίζοντας λοιπόν, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης σε όλες τις μορφές της ζωής μας. «Αμφισβήτησε, κρίνε, αποφάσισε» είναι το σωστό τρίπτυχο που μπορεί να μας οδηγήσει στη σωστή επίλυση όλων των προβλημάτων μας. Ένας άνθρωπος που έχει διδαχτεί, από μικρή ηλικία, να σκέφτεται με αυτό τον τρόπο είναι πολύ πιο πιθανό να λαμβάνει σωστότερες αποφάσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του πράγμα που μπορεί να οδηγήσει ευκολότερα και γρηγορότερα στην επιτυχία.
*O Δημήτρης Ζιώγας είναι Διευθυντής Σπουδών στο Genius Language Center